सौर शेती आधुनिक शेती उद्योग वाचवू शकेल का?

शेतकऱ्यांचे जीवन नेहमीच कठीण कष्टाचे आणि अनेक आव्हानांचे राहिले आहे. २०२० मध्ये शेतकऱ्यांसाठी आणि संपूर्ण उद्योगासाठी पूर्वीपेक्षा जास्त आव्हाने असतील हे सांगणे अशक्य आहे. त्यांची कारणे गुंतागुंतीची आणि वैविध्यपूर्ण आहेत आणि तांत्रिक प्रगती आणि जागतिकीकरणाच्या वास्तवामुळे त्यांच्या अस्तित्वात अनेकदा अतिरिक्त परीक्षा आल्या आहेत.

परंतु याकडे दुर्लक्ष करता येणार नाही की अशा घटनांमुळे शेतीला अनेक फायदे झाले आहेत. त्यामुळे जरी या उद्योगाला पूर्वीपेक्षा जास्त अडचणी येत असताना एका नवीन दशकाची अपेक्षा असली तरी, उदयोन्मुख तंत्रज्ञानाचा मोठ्या प्रमाणात वापर होण्याची शक्यता आहे. अशी तंत्रज्ञान जी शेतकऱ्यांना केवळ टिकवून ठेवण्यासच नव्हे तर भरभराटीस मदत करू शकते. सौरऊर्जा हा या नवीन गतिमानतेचा एक आवश्यक भाग आहे.

१८०० ते २०२० पर्यंत

औद्योगिक क्रांतीमुळे शेती अधिक कार्यक्षम झाली. पण त्यामुळे मागील आर्थिक मॉडेलचे दुःखद निधनही झाले. तंत्रज्ञान जसजसे पुढे गेले तसतसे कापणी जलद गतीने करणे शक्य झाले पण कामगारांच्या संख्येवर त्याचा परिणाम झाला. शेतीतील नवोपक्रमांमुळे नोकऱ्या गमावणे ही तेव्हापासून एक सामान्य प्रवृत्ती बनली आहे. विद्यमान मॉडेलमध्ये अशा नवीन आगमनांचे आणि बदलांचे शेतकऱ्यांनी अनेकदा समान प्रमाणात स्वागत केले आहे आणि त्यांचा तिरस्कारही केला आहे.

त्याच वेळी, कृषी निर्यातीची मागणी कशी चालते हे देखील बदलले आहे. गेल्या काही दशकांमध्ये दूरच्या राष्ट्रांना कृषी मालाचा व्यापार करण्याची क्षमता होती - जरी प्रत्येक बाबतीत अशक्य नव्हती - तर ती खूपच कठीण शक्यता होती. आज (कोरोनाव्हायरस साथीच्या आजाराने या प्रक्रियेवर तात्पुरता परिणाम केला आहे) कृषी मालाची जागतिक देवाणघेवाण इतक्या सहजतेने आणि वेगाने केली जाते की भूतकाळात ती अकल्पनीय होती. परंतु यामुळे देखील अनेकदा शेतकऱ्यांवर एक नवीन दबाव निर्माण झाला आहे.

हो, निःसंशयपणे काहींना फायदा झाला आहे - आणि अशा बदलाचा त्यांना मोठ्या प्रमाणात फायदा झाला आहे - कारण जागतिक दर्जाच्या "स्वच्छ आणि हरित" वस्तूंचे उत्पादन करणाऱ्या शेतांना आता निर्यात करण्यासाठी खरोखरच आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठ आहे. परंतु जे अधिक नियमित वस्तू विकतात, किंवा आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेने त्यांच्या स्थानिक प्रेक्षकांना ते विकत असलेल्या उत्पादनांनी भरलेले आढळतात, त्यांच्यासाठी वर्षानुवर्षे स्थिर नफा राखण्याचा मार्ग खूपच कठीण झाला आहे.

शेवटी, अशा ट्रेंड केवळ शेतकऱ्यांसाठीच नाहीत तर इतर सर्वांसाठी समस्या आहेत. विशेषतः त्यांच्या मूळ राष्ट्रांमधील. असे अपेक्षित आहे की येणाऱ्या काळात जग अनेक घटकांमुळे अधिक अस्थिर होईल, ज्यामध्ये हवामान बदलाचा वाढता धोका देखील समाविष्ट नाही. या संदर्भात, अन्न सुरक्षेच्या शोधात मूलतः प्रत्येक राष्ट्राला नवीन दबावांना तोंड द्यावे लागेल.स्थानिक आणि जागतिक स्तरावर शेतीला एक व्यवहार्य करिअर आणि आर्थिक मॉडेल म्हणून टिकवून ठेवण्याची निकड वाढत जाईल अशी अपेक्षा आहे.इथेच पुढे जाऊन सौरऊर्जा हा एक महत्त्वाचा घटक ठरू शकतो.

तारणहार म्हणून सौर?

सौर शेती (म्हणजे "अ‍ॅग्रोफोटोव्होल्टेक्स" आणि "दुहेरी वापर शेती") शेतकऱ्यांना स्थापित करण्याची परवानगी देतेसौर पॅनेलजे त्यांच्या ऊर्जेचा वापर अधिक कार्यक्षम बनवण्याचा आणि त्यांच्या शेती क्षमतांमध्ये थेट वाढ करण्याचा मार्ग देतात.ज्या शेतकऱ्यांकडे जमीन कमी आहे - विशेषतः फ्रान्समध्ये सामान्यतः पाहिली जाते - त्यांच्यासाठी सौर शेती ऊर्जा बिल भरपाई करण्याचा, जीवाश्म इंधनाचा वापर कमी करण्याचा आणि विद्यमान कामकाजात नवीन जीवन फुंकण्याचा एक मार्ग प्रदान करते.

खरं तर, अलिकडच्या वर्षांत झालेल्या एका निष्कर्षानुसार, जर्मनीच्याफ्रॉनहोफर इन्स्टिट्यूटदेशाच्या लेक कॉन्स्टन्स प्रदेशातील प्रायोगिक ऑपरेशन्सचे निरीक्षण करताना, त्याच कालावधीत दुहेरी वापर नसलेल्या ऑपरेशनच्या तुलनेत अ‍ॅग्रोफोटोव्होल्टेक्सने शेती उत्पादकता १६०% वाढवली.

संपूर्ण सौर उद्योगाप्रमाणेच, अ‍ॅग्रोफोटोव्होल्टाइक्स अजूनही तरुण आहेत. तथापि, जगभरात आधीच पूर्णतः कार्यरत असलेल्या स्थापनेसोबतच, फ्रान्स, इटली, क्रोएशिया, अमेरिका आणि त्यापलीकडे असंख्य चाचणी प्रकल्प सुरू आहेत. सौर छताखाली वाढू शकणाऱ्या पिकांची विविधता (स्थान, हवामान आणि परिस्थितीतील फरक लक्षात घेऊन) अत्यंत प्रभावी आहे. गहू, बटाटे, बीन्स, केल, टोमॅटो, स्विस चार्ड आणि इतर सर्व सौर स्थापनेखाली यशस्वीरित्या वाढले आहेत.

अशा व्यवस्थांमध्ये पिके केवळ यशस्वीरित्या वाढतातच असे नाही तर त्यांच्या वाढीचा हंगाम वाढलेला देखील पाहता येतो कारण दुहेरी वापराच्या चांगल्या परिस्थितीमुळे हिवाळ्यात अतिरिक्त उष्णता आणि उन्हाळ्यात थंड हवामान मिळते.भारतातील महाराष्ट्र प्रदेशातील एका अभ्यासात असे आढळून आले की४०% पर्यंत जास्त पीक उत्पादनकमी बाष्पीभवन आणि अतिरिक्त सावलीमुळे अ‍ॅग्रोफोटोव्होल्टाइक्स इन्स्टॉलेशन उपलब्ध झाले.

जमिनीचा खरा थर

सौरऊर्जा आणि कृषी उद्योगांना एकत्र करताना सकारात्मक गोष्टींबद्दल बरेच काही असले तरी, पुढील वाटचालीत आव्हाने आहेत. गेराल्ड लीच प्रमाणे, चे अध्यक्षव्हिक्टोरियन शेतकरी महासंघऑस्ट्रेलियातील शेतकऱ्यांच्या हिताचे समर्थन करणाऱ्या लॉबी ग्रुप, लँड मॅनेजमेंट कमिटीने सोलर मॅगझिनला सांगितले की,"सर्वसाधारणपणे, VFF सौर विकासाला पाठिंबा देतो, जोपर्यंत ते सिंचन जिल्ह्यांसारख्या उच्च-मूल्याच्या शेती जमिनीवर अतिक्रमण करत नाहीत."

त्या बदल्यात, "व्हीएफएफचा असा विश्वास आहे की शेतजमिनीवर सौरऊर्जा निर्मितीच्या विकासासाठी एक सुव्यवस्थित प्रक्रिया सुलभ करण्यासाठी, ग्रीडला वीजपुरवठा करणाऱ्या मोठ्या प्रमाणात प्रकल्पांना अनपेक्षित परिणाम टाळण्यासाठी नियोजन आणि मंजुरी प्रक्रिया आवश्यक असली पाहिजे. आम्ही शेतकऱ्यांना त्यांच्या स्वतःच्या वापरासाठी सौरऊर्जा सुविधा स्थापित करण्यास सक्षम होण्यास समर्थन देतो, कारण त्यांना परवानगीची आवश्यकता नाही."

श्री लीच यांच्यासाठी, सध्याच्या शेती आणि प्राण्यांसह सौर प्रतिष्ठापनांना एकत्रित करण्याची क्षमता देखील आकर्षक आहे.

आम्हाला सौर शेतीमधील प्रगतीची अपेक्षा आहे ज्यामुळे सौर अ‍ॅरे आणि शेती एकत्र राहू शकतील आणि शेती आणि ऊर्जा उद्योगांना परस्पर फायदे मिळतील.

"अनेक सौर प्रकल्प आहेत, विशेषतः खाजगी प्रकल्पांमध्ये, जिथे मेंढ्या सौर पॅनल्समध्ये फिरतात. गुरेढोरे खूप मोठी असतात आणि सौर पॅनल्सना नुकसान पोहोचवण्याचा धोका असतो, परंतु मेंढ्या, जोपर्यंत तुम्ही सर्व वायरिंग पोहोचू शकत नाही तोपर्यंत, पॅनल्समधील गवत खाली ठेवण्यासाठी परिपूर्ण असतात."

शिवाय, डेव्हिड हुआंग म्हणून, अक्षय ऊर्जा विकासकासाठी प्रकल्प व्यवस्थापकसाउथ एनर्जीसोलर मॅगझिनला सांगितले की, "प्रादेशिक क्षेत्रातील वीज पायाभूत सुविधांना अक्षय ऊर्जा संक्रमणाला पाठिंबा देण्यासाठी अपग्रेडची आवश्यकता असल्याने सौर शेती करणे आव्हानात्मक असू शकते. सौर शेतीमध्ये कृषी उपक्रमांचा समावेश केल्याने प्रकल्पाच्या डिझाइन, ऑपरेशन्स आणि व्यवस्थापनातही गुंतागुंत येते", आणि त्यानुसार:

खर्चाच्या परिणामांची चांगली समज आणि आंतरशाखीय संशोधनासाठी सरकारी पाठिंबा आवश्यक मानला जातो.

जरी संपूर्ण सौरऊर्जेचा खर्च निश्चितच कमी होत असला तरी, वास्तविकता अशी आहे की सौर शेती प्रतिष्ठापने महाग राहू शकतात - आणि विशेषतः जर ती खराब झाली असतील तर. अशी शक्यता टाळण्यासाठी मजबूतीकरण आणि सुरक्षा उपाय केले जात असले तरी, फक्त एकाच खांबाचे नुकसान ही एक मोठी समस्या बनू शकते. जर एखाद्या शेतकऱ्याला अजूनही स्थापनेभोवती जड उपकरणे चालवावी लागत असतील तर हंगामानुसार ही समस्या टाळणे खूप कठीण असू शकते, म्हणजेच स्टीअरिंग व्हीलचे एक चुकीचे वळण संपूर्ण सेटअपला धोक्यात आणू शकते.

अनेक शेतकऱ्यांसाठी, या समस्येचे निराकरण म्हणजे प्लेसमेंट. शेतीच्या इतर क्षेत्रांपासून सौरऊर्जा स्थापनेचे वेगळे करणे सौरऊर्जा शेतीचे काही सर्वोत्तम फायदे पाहू शकते जे गमावले गेले आहेत, परंतु ते संरचनेभोवती अतिरिक्त सुरक्षा प्रदान करते. या प्रकारच्या स्थापनेमध्ये केवळ शेतीसाठी राखीव असलेली उत्तम जमीन पाहिली जाते, ज्यामध्ये सौरऊर्जा स्थापनेसाठी सहाय्यक जमीन (दुसऱ्या किंवा तिसऱ्या क्रमांकाची गुणवत्ता असलेली जिथे माती पोषक तत्वांनी समृद्ध नसते) वापरली जाते. अशा व्यवस्थेमुळे कोणत्याही विद्यमान शेती क्रियाकलापांमध्ये होणारा व्यत्यय कमीत कमी होईल याची खात्री करता येते.

इतर उदयोन्मुख तंत्रज्ञानाशी जुळवून घेणे

भविष्यात शेतीसाठी सौरऊर्जेचे किती आश्वासक परिणाम आहेत हे ओळखून, याकडे दुर्लक्ष करता येणार नाही की या क्षेत्रात येणारी इतर तंत्रज्ञाने इतिहासाची पुनरावृत्ती करतील. या क्षेत्रातील कृत्रिम बुद्धिमत्ता (एआय) च्या वापरात अपेक्षित वाढ हे याचे एक प्रमुख उदाहरण आहे. रोबोटिक्सचे क्षेत्र अद्याप इतके प्रगत झालेले नाही की आपल्याला आपल्या घरांमध्ये अत्यंत प्रगत रोबोट शारीरिक श्रम करताना दिसतात, तरीही आपण निश्चितच त्या दिशेने वाटचाल करत आहोत.

शिवाय, मानवरहित हवाई वाहने (उर्फ ड्रोन) अनेक शेतांमध्ये आधीच वापरात आहेत आणि भविष्यात त्यांची विविध प्रकारची कामे करण्याची क्षमता वाढेल अशी अपेक्षा आहे.शेती उद्योगाच्या भविष्याचे मूल्यांकन करताना एक मध्यवर्ती विषय म्हणजे शेतकऱ्यांनी त्यांच्या नफ्यासाठी प्रगत तंत्रज्ञानावर प्रभुत्व मिळवण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे - किंवा तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीमुळे त्यांचा नफा मिळवला जातो हे शोधण्याचा धोका पत्करावा.

पुढील अंदाज

शेतीच्या भविष्यात नवीन धोके निर्माण होतील जे तिच्या अस्तित्वाला धोका निर्माण करतील हे लपलेले नाही. हे केवळ तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीमुळेच नाही तर हवामान बदलाच्या परिणामामुळे देखील आहे. त्याच वेळी, तंत्रज्ञानाच्या प्रगती असूनही, भविष्यात शेतीसाठी अजूनही - किमान येणाऱ्या अनेक वर्षांसाठी, जर कायमचे नाही तर - मानवी कौशल्याची आवश्यकता असेल.

खरे आहे, जर भूतकाळ मागे पडला तर हे सर्व समस्या सोडवणार नाही किंवा सर्व समस्या दूर करणार नाही, परंतु याचा अर्थ असा आहे की शेतीच्या पुढील युगात एक नवीन गतिमानता येईल. जिथे सौरऊर्जा एक फायदेशीर तंत्रज्ञान म्हणून प्रचंड क्षमता देते आणि अधिक अन्न सुरक्षेची आवश्यकता आवश्यक आहे. केवळ सौरऊर्जा आधुनिक शेती उद्योगाला वाचवू शकत नाही - परंतु भविष्यात त्याच्यासाठी एक मजबूत नवीन अध्याय तयार करण्यात ते निश्चितच एक शक्तिशाली साधन असू शकते.