सौर शेती आधुनिक शेती उद्योगाला वाचवू शकते का?

शेतकर्‍याचे जीवन नेहमीच कठोर परिश्रम आणि अनेक आव्हानांचे असते.2020 मध्ये शेतकरी आणि एकूणच उद्योगांसमोर पूर्वीपेक्षा जास्त आव्हाने आहेत हे सांगायला काहीच हरकत नाही.त्यांची कारणे जटिल आणि वैविध्यपूर्ण आहेत आणि तांत्रिक प्रगती आणि जागतिकीकरणाच्या वास्तविकतेने अनेकदा त्यांच्या अस्तित्वासाठी अतिरिक्त परीक्षा जोडल्या आहेत.

परंतु याकडे दुर्लक्ष करता येणार नाही, अशा घटनांमुळे शेतीसाठी अनेक फायदेही झाले आहेत.त्यामुळे उद्योग जगण्यासाठी पूर्वीपेक्षा मोठ्या अडथळ्यांसह नवीन दशकाकडे पाहत असला तरी, उदयोन्मुख तंत्रज्ञान मोठ्या प्रमाणावर वापरात येण्याचे आश्वासन देखील आहे.तंत्रज्ञान जे शेतकऱ्यांना केवळ टिकाव धरू शकत नाही तर भरभराटही करू शकते.सौर हा या नवीन डायनॅमिकचा अत्यावश्यक भाग आहे.

1800 ते 2020 पर्यंत

औद्योगिक क्रांतीमुळे शेती अधिक कार्यक्षम झाली.पण त्यामुळे आधीच्या आर्थिक मॉडेलचे दुःखदायक निधनही घडले.जसजसे तंत्रज्ञान प्रगत होत गेले तसतसे कापणी अधिक जलद पण मजूर पूलच्या खर्चाने करता आली.शेतीतील नवनवीन शोधांचा परिणाम म्हणून नोकऱ्या गमावणे तेव्हापासून एक सामान्य प्रवृत्ती बनली आहे.विद्यमान मॉडेल शेतकर्‍यांमध्ये अशा नवीन घटनांचे आणि बदलांचे अनेकदा स्वागत आणि तितकेच तिरस्कार झाले आहे.

त्याच वेळी, कृषी निर्यातीच्या मागणीचा मार्ग देखील बदलला आहे.दूरवरच्या राष्ट्रांच्या कृषी मालाचा व्यापार करण्याची क्षमता गेल्या काही दशकांमध्ये होती-प्रत्येक प्रसंगात अशक्य नसतानाही-कितीही कठीण संभावना होती.आज (कोरोनाव्हायरस साथीच्या रोगाने प्रक्रियेवर तात्पुरते प्रभाव टाकला आहे) कृषी मालाची जागतिक देवाणघेवाण सहज आणि वेगाने केली जाते जी पूर्वीच्या काळात अकल्पनीय होती.पण याचाही अनेकदा शेतकऱ्यांवर नवा दबाव निर्माण झाला आहे.

होय, निःसंशयपणे काहींना अशा बदलाचा फायदा झाला आहे - आणि मोठ्या प्रमाणावर फायदा झाला आहे - कारण जागतिक दर्जाच्या "स्वच्छ आणि हिरव्या" मालाची निर्मिती करणार्‍या शेतांना आता निर्यात करण्यासाठी खरोखर आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठ आहे.परंतु जे अधिक नियमित वस्तू विकतात, किंवा आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठ त्यांच्या देशांतर्गत प्रेक्षकाला ते विकतात त्याच उत्पादनांनी संतृप्त केलेले आढळतात, त्यांच्यासाठी वर्षभरात स्थिर नफा राखण्याचा मार्ग अधिक कठीण झाला आहे.

सरतेशेवटी, असे ट्रेंड केवळ शेतकऱ्यांसाठीच नाही तर इतर सर्वांसाठी समस्या आहेत.विशेषत: त्यांच्या मूळ राष्ट्रांमधील.हवामान बदलाचा वाढता धोका यापैकी कमी नसलेल्या अनेक घटकांमुळे पुढील वर्षांमध्ये जग अधिक अस्थिर होईल असा अंदाज आहे.या संदर्भात, मूलत: प्रत्येक राष्ट्राला अन्न सुरक्षेच्या शोधात नवीन दबावांचा सामना करावा लागेल.एक व्यवहार्य करिअर आणि आर्थिक मॉडेल म्हणून शेती टिकून राहण्यासाठी स्थानिक आणि जागतिक स्तरावर वाढती निकड असेल अशी अपेक्षा आहे.येथेच सौर हा एक महत्त्वाचा घटक असू शकतो.

तारणहार म्हणून सौर?

सौर कृषी (उर्फ “एग्रोफोटोव्होल्टाईक्स” आणि “दुहेरी-वापर शेती”) शेतकऱ्यांना स्थापित करण्याची परवानगी देतेसौरपत्रेजे त्यांच्या ऊर्जेचा अधिक कार्यक्षम वापर करण्याचा आणि थेट त्यांच्या शेती क्षमता वाढवण्याचा मार्ग देतात.लहान जमीन असलेल्या शेतकर्‍यांसाठी विशेषत: फ्रान्समध्ये सामान्यतः पाहिल्याप्रमाणे-सौर शेती ऊर्जा बिलांची भरपाई करण्याचा, जीवाश्म इंधनाचा वापर कमी करण्याचा आणि विद्यमान ऑपरेशन्समध्ये नवीन जीवन श्वास घेण्याचा एक मार्ग प्रदान करते.

खरं तर, अलिकडच्या वर्षांत एका शोधानुसार, जर्मनीच्याफ्रॉनहोफर संस्थाराष्ट्राच्या लेक कॉन्स्टन्स प्रदेशातील प्रायोगिक ऑपरेशन्सचे निरीक्षण करताना, अॅग्रोफोटोव्होल्टिक्सने एकाच कालावधीत दुहेरी-वापर नसलेल्या ऑपरेशनच्या तुलनेत शेतीची उत्पादकता 160% वाढवली.

संपूर्ण सौरउद्योगाप्रमाणे, अॅग्रोफोटोव्होल्टाइक्स तरुण राहतात.तथापि, जगभरात आधीच पूर्ण कार्यान्वित असलेल्या स्थापनेबरोबरच, फ्रान्स, इटली, क्रोएशिया, यूएसए आणि त्यापलीकडे असंख्य चाचणी प्रकल्प आहेत.सोलर कॅनोपीजच्या खाली वाढू शकणार्‍या पिकांची विविधता (स्थान, हवामान आणि परिस्थितींमध्ये बदल करण्यास अनुमती देणारी) अत्यंत प्रभावी आहे.गहू, बटाटे, सोयाबीन, काळे, टोमॅटो, स्विस चार्ड आणि इतर सर्व सोलर इंस्टॉलेशन्स अंतर्गत यशस्वीरित्या वाढले आहेत.

अशा सेटअप अंतर्गत पिके केवळ यशस्वीपणे वाढतात असे नाही तर दुहेरी-वापराच्या इष्टतम परिस्थितीमुळे हिवाळ्यात अतिरिक्त उबदारपणा आणि उन्हाळ्यात थंड हवामान प्रदान करून त्यांचा वाढीचा हंगाम वाढलेला दिसतो.भारतातील महाराष्ट्र प्रदेशातील एका अभ्यासात आढळून आले आहे40% पर्यंत जास्त पीक उत्पादनकमी बाष्पीभवन आणि अतिरिक्त शेडिंगसाठी धन्यवाद अॅग्रोफोटोव्होल्टिक्स इन्स्टॉलेशन प्रदान केले आहे.

जमिनीचा खरा थर

सौरऊर्जा आणि कृषी उद्योगांना एकत्रितपणे एकत्रित करताना सकारात्मक होण्यासारखे बरेच काही असले तरी, पुढे मार्गावर आव्हाने आहेत.जेराल्ड लीच म्हणून, चे अध्यक्षव्हिक्टोरियन शेतकरी फेडरेशनऑस्ट्रेलियातील शेतकऱ्यांच्या हिताची वकिली करणाऱ्या लॉबी ग्रुपने जमीन व्यवस्थापन समितीने सोलर मॅगझिनला सांगितले,"सर्वसाधारणपणे, व्हीएफएफ सौर विकासास समर्थन देते, जोपर्यंत ते सिंचन जिल्ह्यांसारख्या उच्च-मूल्याच्या शेतजमिनीवर अतिक्रमण करत नाहीत."

त्या बदल्यात, “VFF चा असा विश्वास आहे की शेतजमिनीवर सौरऊर्जा निर्मितीच्या विकासासाठी सुव्यवस्थित प्रक्रिया सुलभ करण्यासाठी, ग्रीडला वीजपुरवठा करणार्‍या मोठ्या प्रकल्पांना अनपेक्षित परिणाम टाळण्यासाठी नियोजन आणि मंजुरी प्रक्रिया आवश्यक आहे.शेतकऱ्यांना त्यांच्या स्वत:च्या वापरासाठी सोलर सुविधा बसवता यावीत यासाठी आम्ही समर्थन करतो आणि परवानगी न घेता ते करू शकतो.”

मिस्टर लीचसाठी, सध्याची शेती आणि जनावरे यांच्यासोबत सौर प्रतिष्ठापनांना जोडण्याची क्षमता देखील आकर्षक आहे.

कृषी आणि ऊर्जा उद्योगांना परस्पर फायद्यांसह सौर अॅरे आणि शेती सह-अस्तित्वात राहण्याची परवानगी देणार्‍या सौर कृषी क्षेत्रातील प्रगतीची आम्ही अपेक्षा करतो.

“अनेक सौर घडामोडी आहेत, विशेषतः खाजगी, जेथे मेंढ्या सौर पॅनेलमध्ये फिरतात.गुरेढोरे खूप मोठी आहेत आणि सौर पॅनेलचे नुकसान करण्याचा धोका आहे, परंतु मेंढ्या, जोपर्यंत तुम्ही सर्व वायरिंग आवाक्याबाहेर लपवून ठेवता, ते पॅनेलमधील गवत खाली ठेवण्यासाठी योग्य आहेत.”

शिवाय, डेव्हिड हुआंग म्हणून, अक्षय ऊर्जा विकासकासाठी प्रकल्प व्यवस्थापकदक्षिण ऊर्जासोलर मॅगझिनला सांगितले की, “सौर फार्म बसवणे आव्हानात्मक असू शकते कारण प्रादेशिक भागातील वीज पायाभूत सुविधांमध्ये नूतनीकरणक्षम संक्रमणास समर्थन देण्यासाठी अपग्रेडची आवश्यकता असते.सौर शेतीमध्ये कृषी क्रियाकलापांचा समावेश केल्याने प्रकल्पाच्या डिझाइन, ऑपरेशन्स आणि व्यवस्थापनामध्ये जटिलता देखील येते” आणि त्यानुसार:

खर्चाच्या परिणामांची चांगली समज आणि क्रॉस-डिसिप्लिनरी संशोधनासाठी सरकारी समर्थन आवश्यक मानले जाते.

एकंदरीत सौरऊर्जेची किंमत नक्कीच कमी होत असली तरी, वास्तविकता ही आहे की सौर कृषी प्रतिष्ठान महागच राहू शकतात-आणि विशेषतः जर ते खराब झाले असतील.अशी शक्यता टाळण्यासाठी मजबुतीकरण आणि सुरक्षा उपाय केले जात असताना, फक्त एकाच खांबाचे नुकसान ही मोठी समस्या बनू शकते.एखाद्या शेतकर्‍याला अद्याप इंस्टॉलेशनच्या आसपास जड उपकरणे चालवायची असल्यास हंगामानुसार टाळणे खूप कठीण असू शकते अशी समस्या, म्हणजे स्टीयरिंग व्हीलचे एक चुकीचे वळण संपूर्ण सेटअपला संभाव्यतः धोका देऊ शकते.

असंख्य शेतकर्‍यांसाठी, या समस्येचे निराकरण हे प्लेसमेंटमध्ये एक आहे.सोलर इन्स्टॉलेशनला शेतीच्या इतर क्षेत्रांपासून वेगळे केल्याने सौर शेतीचे काही सर्वोत्कृष्ट फायदे गमावले जाऊ शकतात, परंतु ते संरचनेच्या आसपास अतिरिक्त सुरक्षा प्रदान करते.या प्रकारच्या सेटअपमध्ये केवळ शेतीसाठी राखीव असलेली प्राइम जमीन दिसते, ज्यामध्ये सहाय्यक जमीन (दुसऱ्या क्रमांकाची किंवा तिस-या दर्जाची, जिथे माती पोषक नसलेली असते) सौर प्रतिष्ठापनासाठी वापरली जाते.अशा व्यवस्थेमुळे कोणत्याही विद्यमान शेती उपक्रमांमध्ये होणारा व्यत्यय कमी होईल याची खात्री करता येते.

इतर उदयोन्मुख तंत्रज्ञानाशी जुळवून घेणे

भविष्यात सौर शेतीसाठी दिलेले वचन योग्यरित्या ओळखून, याकडे दुर्लक्ष केले जाऊ शकत नाही की दृश्यावर येणारे इतर तंत्रज्ञान इतिहासाची पुनरावृत्ती होईल.या क्षेत्रातील कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) च्या वापरात अपेक्षित वाढ हे याचे प्रमुख उदाहरण आहे.जरी रोबोटिक्सचे क्षेत्र अद्याप पुरेशा प्रमाणात प्रगत झालेले नसले तरी अत्यंत अत्याधुनिक यंत्रमानव अंगमेहनतीच्या कामात भाग घेत असलेल्या आमच्या गुणधर्मांवर फिरताना दिसत असले तरी आम्ही निश्चितपणे त्या दिशेने सरकत आहोत.

इतकेच काय, मानवरहित हवाई वाहने (एकेए ड्रोन) आधीच अनेक शेतांमध्ये वापरात आहेत आणि भविष्यात त्यांची विविध प्रकारची कामे करण्याची त्यांची क्षमता वाढेल अशी अपेक्षा आहे.शेती उद्योगाच्या भवितव्याचे मूल्यमापन करण्यासाठी मुख्य विषय काय आहे, शेतकऱ्यांनी त्यांच्या नफ्यासाठी प्रगत तंत्रज्ञानावर प्रभुत्व मिळवण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे—किंवा तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीमुळे त्यांचा नफा शोधण्याचा धोका पत्करावा लागेल.

पुढे अंदाज

हे गुपित नाही की भविष्यात शेतीचे अस्तित्व धोक्यात आणणारे नवीन धोके निर्माण होतील.हे केवळ तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीमुळेच नाही तर हवामान बदलाच्या प्रभावामुळे.त्याच वेळी, तंत्रज्ञानाने प्रगती केली असली तरीही, भविष्यात शेतीसाठी अजूनही-मानवी कौशल्याची गरज आहे-किमान येणाऱ्‍या अनेक वर्षांपर्यंत.

हे खरे आहे की, भूतकाळ जर काही असेल तर यामुळे सर्व संकटे दूर होणार नाहीत किंवा सर्व समस्या दूर होणार नाहीत, परंतु याचा अर्थ असा आहे की शेतीच्या पुढील युगात एक नवीन गतिमान असेल.एक जेथे सौर एक फायदेशीर तंत्रज्ञान म्हणून अफाट क्षमता प्रदान करते आणि अधिक अन्न सुरक्षेची गरज आवश्यक आहे.केवळ सौर ऊर्जा आधुनिक शेती उद्योग वाचवू शकत नाही - परंतु भविष्यात त्यासाठी एक मजबूत नवीन अध्याय तयार करण्यात मदत करण्यासाठी हे नक्कीच एक शक्तिशाली साधन असू शकते.